Zaterdag 18-5-2013.
Je zou kunnen zeggen dat we vandaag gaan kijken waar het leven van gevangene 786 geëindigd is. Als een van de vele plaatsen in Cambodja waar enorme hoeveelheden onschuldige mensen zijn omgebracht door Pol Pot tussen 1975 en 1979 is Choeung Ek het ‘Killing Field’ waar hij in een nacht ergens in juni 1978 naartoe getransporteerd is. Waarschijnlijk na langdurig verhoor en martelingen werd hem en anderen achter in die vrachtauto gezegd dat het voorbij was en dat ze een nieuw thuis gingen krijgen. Het is een kilometer of 17 rijden vanaf het verhoorkamp Tuol Sleng. Na betaling (donatie meer) van een bescheiden aantal Dollars krijgen we bij de ingang van deze memorial site een audio-apparaatje in ‘Dutch’ uitgereikt met koptelefoon. Een zeer goed professioneel ingesproken verhaal in 20 stappen, gelinked aan diverse genummerde plekken op het terrein. Verweven ook diverse verhalen van nabestaanden en ooggetuigen. Uiteraard met ‘voice-over’. Erg duidelijk verteld. Een eerste vluchtige blik over het terrein laat weinig indrukwekkends zien. Dat verandert snel. Borden met ‘stilte svp’ blijken al snel overbodig voor de meeste ‘losse bezoekers’. Hier hebben zich gruwelijke dingen afgespeeld. Er liggen hier vele massagraven, waarvan een aantal omstreeks 1980 meen ik geopend zijn om de feiten aan het licht te brengen. Dit zijn de vele kuilen op het terrein. Men heeft lang niet alles afgegraven omdat er eenvoudigweg veel te veel menselijke resten lagen/liggen, en een deel laten ze bewust onaangeroerd uit respect voor de slachtoffers. Hier liggen nog duizenden mensen onder de grond. Erg direct wordt je ermee geconfronteerd wanneer je goed om je heen kijkt en constateert dat er op vele plaatsen botten en kleding uit de grond steken. Hier liggen mensen. Hier wappert op de grond de punt van een paars bloesje in de wind waarin het skelet van een vrouw of man zit, dat aanraakbaar aan de oppervlakte ligt. Bij die persoon werd 35 jaar geleden exact op deze plaats waar ik nu op mijn knieën zit, een hamer door de schedel geslagen, of de keel doorgesneden om dood te bloeden. Middenin de nacht, pikkedonker, luidsprekers in een boom met luide muziek moesten het gekerm van de nog-net-niet dode mensen overstemmen. Die persoon werd op de hoop anderen doden geflikkerd. Niet gelegd, niet gerold, weggeflikkerd als een stuk vuil. En ik kan die persoon nu aanraken omdat de regelmatige jaarlijkse hevige regens de enorm vaste klei (wanneer droog) op de massagraven doet afslijten en bewijsmateriaal het licht ziet. Alsof het nog nodig is iets te bewijzen, het stampvolle herinneringsgebouw bij de uitgang bevat ik dacht 17 lagen van 5×5 meter waarop naar leeftijd en botsoort geselecteerde resten liggen. Alles genummerd en eerder forensisch onderzocht om de geschiedenisboeken van correcte informatie te kunnen voorzien. Soorten verwondingen (hamer, mes, spijkergaten, geweerkolfwonden….) zijn genoteerd en voor bezoekers ook zichtbaar op de schedels. Terwijl ik enorm onder de indruk voorzichtig rondloop tussen de kuilen struint een stevige toeriste met kamera op de buik over dezelfde randen tussen de kuilen op weg naar ‘nummer 14′ van haar audiotoer of zo. Zij ziet in het geheel niet waar zij overheen loopt, blind voor detail, gesloten voor harde indrukken, onwetend hoop ik. Ik kijk nog verder, weer een onderarm-bot steekt 7 cm uit de grond, verweerd door zon en regen al die jaren, losse tanden liggen her en der aan de oppervlakte. Kippen met kuikens scharrelen rond, hagedissen rommelen wat aan. En het is doodstil in die boomgaard, want dat was het destijds. Even verderop wellicht de meest gruwelijke getuige in deze slachtpartijen. Een boom. Een boom waar zich drama’s van enorme afmetingen afgespeeld hebben. Kinderen uit de armen van moeders gerukt en voor hun ogen doodgeslagen tegen de boom, waarna de moeders zelf aan de beurt waren. Geen kogels, die waren te duur en te luidruchtig, maar die boom. Die hier staat.. Een half onderkaakje ligt nog tussen de vele gevoelsbetuigingen in de vorm van gekleurde armbandjes en dergelijke. Grrrr. Gevangene 786 is hier ook ergens, ik kijk hem middels de foto nogmaals in de ogen, 35 jaar later. Een afkoeling in het zwembadje bij het hotel na deze verhitte emotionele middag voelt haast fout.